گردآوری و ترجمه: نسترن شفوی مقدم

قرار گرفتن در معرض مقادیر مناسبی از نور روز، موجب بهبود سلامت جسمی و روانی و همچنین افزایش بازدهی می شود.

 اثرات غیردیداری نور روز

نور روز دارای اثرات گسترده و متنوعی بر انسان هاست که از حوزه ی دیداری هم فراتر می رود و اغلب با عنوان “اثرات غیردیداری نور” شناخته می شود. سیستم عصبی و سیستم غدد درون ریز بدن که در واقع ارگان های اصلی حفظ سلامتی هستند، به طور مستقیم با نور و از طریق سلول های گانگلیونی شبکیه ی چشم¹، تحریک و تنظیم می شوند (Andersen, et al., 2014). در ادامه با نحوه ی تاثیرپذیری سلامتی از نور آشنا خواهیم شد و خواهیم دانست که فراهم نکردن یک محیط با نورپردازی مناسب برای کاربران، چگونه سلامتی آن ها را تحت تاثیر قرار می دهد و آثار نامطلوبی برای فرد، جامعه و اقتصاد داشته خواهد داشت.

 تنظیم ریتم شبانه روزی بدن

موجودات زنده از جمله انسان دارای یک ساعت بیولوژیکی درونی هستند که به آن ها در سازگاری با ریتم منظم شبانه روز کمک می کند. ریتم شبانه روزی² در انسان، دوره ای در حدود 24 ساعت دارد که توسط عوامل محیطی مثل تغییرات روزانه و فصلی مقدار نور هدایت می شود و بسیاری از فعالیت های بیولوژیکی انسان نظیر چرخه ی خواب و بیداری، هشیاری و کارآیی، دمای بدن و تولید هورمون های ملاتونین و کورتیزول را تنظیم می کند (Pechacek, Andersen, & Lockley, 2008). اختلالات چرخه ی خواب با اضطراب، افسردگی، تعاملات اجتماعی ضعیف، بیماری های مرتبط با سوخت و ساز بدن، بیماری های قلب و عروق، افزایش آسیب پذیری در برابر عفونت و حتی سرطان، مرتبط است. بنابراین، قرار گرفتن در معرض نور در طول روز و تاریکی در طول شب نقش مهمی در حفظ سلامتی خواهد داشت. برای تنظیم ساعت بدن، نور صبح مهمترین علامت برای بیدارشدن است. نور روز همچنین درجه ی هشیاری را بالا می برد و موجب بهبود عملکرد در ابتدای روز می شود. از اواسط صبح تا ساعات اولیه ی عصر، مقادیر زیاد نور روز ما را قادر می سازد که ساعات خواب و بیداری و درجه ی هشیاری خود را تنظیم کنیم؛ در حالی که کاهش مقدار نور در عصر و یک اتاق تاریک و خاموش، موجب ایجاد حس خواب آلودگی در ما می شود (Andersen, et al., 2014).

سیستم بینایی در کسری از ثانیه، فارغ از اینکه چه ساعتی از روز است، به نور واکنش نشان می دهد و آن را پردازش می کند. در حالی که ساعت بیولوژیکی بدن برای این کار به زمان بیشتری (چند دقیقه یا ساعت) نیاز دارد. این موضوع نشان می دهد که علاوه بر مقدار نور، مدت زمان قرار گیری در برابر آن نیز بر ریتم شبانه روزی موثر خواهد بود. همچنین اشاره به این نکته ضروری است که آن بخشی از طیف نور که برای تنظیم ریتم شبانه روزی بدن (λ)C)) اهمیت دارد، با طیف مورد نیاز سیستم بینایی انسان (λ)V))، متفاوت است. ریتم شبانه روزی بیشتر تحت تاثیر امواج نوری بین 446 تا 448 نانومتر است (نگاره2). در حالی که سیستم بینایی به امواج با طول موج 555 نانومتر حساسیت بیشتری دارد. چنان که در جستارهای پیش اشاره شد، نور روز در مقایسه با منابع نور طبیعی، از طیف غنی تری برخوردار است؛ بنابراین هم از نظر بینایی و هم از نظر تنظیم ریتم شبانه روزی موثرتر واقع می شود (Andersen, et al., 2014).

 بهبود عملکرد و بازدهی

به طور کلی افراد در فضاهای روشن هشیارترند و فضاهایی که نور روز را به خوبی دریافت می کنند به فضاهایی کم نور و گرفته ترجیح داده می شوند (Mardaljevic, 2013).  استفاده از نور روز در فضا ارتباط تنگاتنگی با خلق و خو و روحیه ی بهتر، خستگی و کسالت کمتر و کاهش خستگی چشم دارد (Robbins, 1986). تحقیقات بسیاری نشان می دهند که عملکرد و بازدهی کارکنان ادارات، صنایع و فروشگاه ها با بهبود کیفیت نور، افزایش می یابد. رضایتمندی بیشتر از شرایط نوری (هم مصنوعی و هم طبیعی)، افزایش رضایتمندی محیطی و در نهایت رضایتمندی شغلی بالاتر را نیز به دنبال دارد (Veitch, Newsham, Boyce, & Jones, 2008). تحقیقات همچنین نشان می دهد که استفاده از نور روز در فضاهای آموزشی به یادگیری موثرتر کمک می کند به طوری که دانش آموزان در کلاس های با سطح نورگیر وسیع تر، نسبت به همتایان خود در کلاس های با سطح نورگیر کمتر،  نمرات بالاتری کسب می کنند (Heschong, 2002).

 افزایش رضایت کاربر

بر طبق نظرسنجی ها، بیش از 60% از کاربران فضاهای اداری، تمایل دارند که در حداقل یک فصل از سال، نور مستقیم خورشید وارد دفتر کارشان شود (Christoffersen & Johnsen, 1999). مطالعات همچنین نشان می دهند که افراد، نور  طبیعی را به نور مصنوعی در فضای کارشان ترجیح می دهند. این موضوع بیشتر به ماهیت پویای نور خورشید و تغییر شدت، رنگ و جهت تابش آن مرتبط است. چرا که این ویژگی بر خلق و خو و تجربه ی افراد از حضور در فضا تاثیر مثبت دارد (Christoffersen & Johnsen, 1999) (Veitch J. K., 2003). بر اساس نتایج تعدادی از تحقیقات انجام شده در ساختمان های مسکونی، “دریافت نور طبیعی” توسط بیش از 60% از پاسخ دهندگان به عنوان یک ویژگی مهم برای خانه در نظر گرفته می شود (Finlay, Pereira, Fryer-Smith, Charlton, & Roberts-Hughes, 2012). نظرسنجی سازمان بهداشت جهانی -که در 8 شهر در سرتاسر اروپا انجام شده است- نیز نشان می دهد افرادی که خانه هایشان نور طبیعی کافی دریافت نمی کند، بیشتر در معرض افسردگی قرار دارند (M.J. & D.E., 2011).

تسریع روند بهبود بیماران

تحقیقات نشان می دهد که قرار گرفتن در معرض نور روز بر نتایج درمانی عمل جراحی بیماران موثر است؛ بنابراین لازم است استفاده از نور روز در طراحی بیمارستان ها، در دستور کار قرار گیرد. در پژوهشی که در سال 1984 انجام گرفت دیده شد که مدت زمان بهبودی پس از عمل جراحی در بیمارانی که به منظره ای از فضای سبز دید داشتند، در مقایسه با بیمارانی که منظره ای از یک دیوار آجری در برابر پنجره اتاقشان وجود داشت، کوتاهتر بوده است. این بیماران همچنین نیاز کمتری به داروی مسکّن داشتند (Ulrich). در پژوهش دیگری دیده شد که در بخش مراقبت های ویژه قلب، آمار مرگ و میر در بیماران بستری شده در اتاق هایی که مقادیر بیشتری نور خورشید دریافت می کرد، پایین تر بوده است (Beauchemin & Hays, 1996). یافته های تحقیق دیگری در سال 2013 نشان داد که طول مدت بستری شدن بیماران پس از جراحی پیوند عروق قلب، به ازای هر 100 لوکس افزایش نور روز، نزدیک به 7.3 ساعت کاهش داشته است (Joarder & Price, 2013).

جلوگیری از اختلال خُلقی فصلی³ (SAD)

اختلال خُلقی فصلی نوعی عارضه ی روانی و شکلی از افسردگی است که به تغییرات مقدار نور روز در زمستان مرتبط است. گزارش ها حاکی از آن است که 0.4% تا 9.7% از جمعیت جهان از این اختلال رنج می برند و نزدیک به 30% افراد نیز نشانه هایی از این بیماری را دارند (که به آن اختلال فصلی کم اهمیت یا S-SAD گفته می شود (Rosen, et al., 1990). نور درمانی با قرار دادن چشم در معرض نور بین 2500 لوکس به مدت 2 ساعت و یا 1000 لوکس به مدت 30 دقیقه،  از راه های درمان اختلال خُلقی فصلی محسوب می شود (Sloane, Figueiro, & Cohen, 2008). مشاهده می شود که این عارضه نسبتا شایع بوده و بنابراین، طراحی معماری یک فضا و نمای آن برای دریافت مقدار مناسب نور روز در خانه و محل کار از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

مرور و بررسی

در این جستار با اثرات غیر دیداری نور روز آشنا شدیم و دریافتیم که مقدار نور روز در خانه، محل کار و … علاوه  بر افزایش کارآیی و بازدهی به کاهش اضطراب و بهبود وضعیت سلامت فیزیکی و روانی کمک خواهد کرد. کارآمدی نور روز به چگونگی طراحی معماری یک فضا و نمای آن وابسته است و این موضوع بر اهمیت نقش نورپردازان، معماران و طراحان تاکید می کند. در جستار بعد به اهمیت استفاده از نور روز از منظر مصرف انرژی و اثرات زیست محیطی آن خواهیم پرداخت.

______________________________________
1- Retinal Ganglion Cells (RGC)
2- Circadian Rhythms
3- Seasonal Affective Disorder

منابع

Andersen, A., Duer, K., Foldbjerg, P., Roy, N., Christoffersen, J., Asmussen, T. F., . . . Hansen, F. (2014). Daylight, Energy and Indoor Climate Basic Book. VELUX Knowledge Centre for Daylight, Energy and Indoor Climate (DEIC).
Beauchemin, K. M., & Hays, P. (1996). Sunny hospital rooms expedite recovery from severe and refractory depressions. Journal of Affective Disorders.
Christoffersen, J., & Johnsen, K. (1999). Vinduer og dagslys – en feltundersøgelse i kontorbygninger. Hørsholm: Statens Byggeforskningsinstitut.
Finlay, S., Pereira, I., Fryer-Smith, E., Charlton, A., & Roberts-Hughes, R. (2012). The way we live now: What people need and expect from their homes, A research report for the Royal Institute of British Architects. London: Ipsos MORI and RIBA.
Heschong, L. (2002). Daylighting and human performance. ASHRAE Journal.
Joarder, A. R., & Price, A. (2013). Impact of daylight illumination on reducing patient length of stay in hospital after coronary artery bypass graft surgery. Lighting Research and Technology.
M.J., B., & D.E., J. (2011). Residential light and risk for Depression and falls: Results from the LARES study of eight European cities. Public Health Reports.
Mardaljevic, J. (2013). Daylight daylight/daylighting , Indoor Illumination indoor illumination , and Human Behavior. In Sustainable Built Environments (pp. 69-111). New York, NY: Springer.
Pechacek, C. S., Andersen, M., & Lockley, S. W. (2008). Preliminary method for prospective analysis of the circadian efficacy of (day)light with applications to healthcare architecture. LEUKOS – Journal of Illuminating Engineering Society of North America.
Robbins, C. L. (1986). Daylighting: Design and Analysis. U.S.A.: Van Nostrand Reinhold.
Rosen, L. N., Targum, S. D., Terman, M., Bryant, M. J., Hoffman, H., Kasper, S. F., . . . Rosenthal, N. E. (1990). Prevalence of seasonal affective disorder at four latitudes. Psychiatry Research.
Sloane, P. D., Figueiro, M., & Cohen, L. (2008). Light as Therapy for Sleep Disorders and Depression in Older Adults. Clinical geriatrics.
Veitch, J. A., Newsham, G. R., Boyce, P. R., & Jones, C. C. (2008). Lighting appraisal, well-being and performance in open-plan offices: A linked mechanisms approach. Lighting Research and Technology.
Veitch, J. K. (2003). Environmental Satisfaction in Open-Plan Environments: 5. Workstation and Physical Condition Effects. IRC-RR-154.